Meşhur mektepler bunlardır.
Şanlı derviş tekkelerinin özellikleri
Hamamlarının özellikleri
Evvelâ Orta Hisar’da iki tatlı hamam vardır. Biri kale duvarının Aşağı Hisara açılan kapının yakınında hamamıdır. Suyu, havası ve yapısı güzeldir. Çifte hamamdır ki biri isyan sahibi kadınlar için yapılmıştır. Ve hamamı bir gönül açan aydınlık hamamdır, tç Kule dedikleri kalenin kuzey tarafındaki duvara yakın Kule Hamamı derler, bunun da suyu ve havası tatlıdır ama tek hamamdır. Ve “kâfirden kalmış hamamdır” derler.
İmaret Hamamı, Hatuniye yapısıdır ve Hatuniye Camii yakınında ve Aşağı Hisar Hamamı güzel tek hamamdır
İskender Paşa Hamamı çiftedir ve gayet iç açıcıdır.
Kâfir Hamamı: Yeni Cuma Mahallesi ile Gavur Meydanı arasında hoş havalı bir hamamdır.
Tekfur Sarayı Hamamı: Bu da suyu ve havası orta halli temiz bir hamamdır. Bu anılan yedi adet, herkesin girebileceği hamamlardan başka Trabzon şehri içinde 245 özel ev hamamları var ki Sicilde yazılıdır.
Tüccar hanlarının anlatılması
Tamamıdır. Evvelâ Hatuniye Mihmansarayı; 100 tavla at alır bir at ahırı var.
Bekâr hanlarının özellikleri
Tamamı
Hayat suyu sebil ve çeşmelerin özellikleri Tamamı
Mamur çarşıların özellikleri
Tamamı dükkânlardır. Bütün çarşı pazarların seçkini Mumhane Kapısı’ndan dışarıda her türlü esnaf oradadır. Bu
Şem’ahane Kapısı’ran karşısmda ve deniz kıyısında kat kat kalabalık dükkânları vardır. Ve bir kârgir yapı bedesteni vardır ki bütün Arap ve Acem tüccarları sâkindir. Gayet zengin, eli açık, onurlu ve muhteşem bezirganları vardır. Ve,
Orta Hişar’da Küçük Pazar derler her esnaftan bulunur, 70-80 miktarı dükkânlardır. Bunlardan başka yer yer dükkânlar da çoktur.
Yemek veren imaretlerin özellikleri Tamamı imarettir. Evvelâ Orta Hisarda Fâtih Sultan Mehmed Han İmareti: Bütün fakir ve zenginlere, ay ve yıl boyunca nimeti bol bol dağıühr istanbul old city tours.
Hatuniye İmareti
Camiine bitişik bir ziyafet yeridir ki Trabzon’da benzeri yoktur. Camiin kıble tarafında mutfak ve yemek yenilen yeri var. Gelen ve gidenlere, gemicilere, yaşlılara ve gençlere nimeti bol bol dağıülır. Ve bir ekmek fırını var, imaret için has ve beyaz ekmeği pişirip camiden geçinenlere dağıtırlar.
Mutfağın zahiresini saklamak için büyük bir kileri var, bütün güzel yiyecekler orada mevcuttur. Ve mutfağına bitişik bütün fakirlere ve medrese öğrencilerine yemek yeme yeri var ki öğrencilere mahsus ziyaret yeridir. Her gün iki defa sabah ve öğleden sonra bütün âlimlere birer tas çorba ve birer parça ekmek verirler. Ve her cuma gecesi pilâv, zerde ve yahni dağıtırlar. Vakfeden şartı böyle belirlemiştir.
Trabzon halkının yüz renklerinin özellikleri Beşinci iklimde bulunduğu için suyu ve havasının tatlılığından bütün halkı gezip eğlenmeye hevesli ve zevk ehli olup içmeye ve eğlenmeye düşkünlerdir. Gamsız ve aldırışsız zarif dostlar ve âşık kimseler olduklarından yüzlerinin renkleri kırmızımsıdır. Kadınlar kısmı Abaza, Gürcü ve, Çerkeş güzelleri olduklarından güzel erkek ve kız çocukları olur ki sanki her biri birer ay parçası ve güneş pençesidirler.
Trabzon halkının işleri ve kazançlarının özellikleri Bu şehrin halkı eski zamanlardan beri yedi bölüktür. Bir bölüğü ileri gelenlerden bey, beyzâdeler ve hizmet ehli halk tabakasıdır ki samur kürkler ile güzel elbiselere gömülmüş paşazâdelerdir.
Bir bölüğü âlimler, sâlihler ve büyük şeyhler hâl sahibi kim-selerdir ki ulema görüntüsünde özel elbiseleriyle gezer âlimlerdir. Bunların hepsi geçmiş padişahlarının vakıflarından maaş alan ve dua edenlerdir ki saygı görecek kimselerdir Kulede olan Yeni Cami.
Üçüncü kısmı karalar ve denizler tüccarlarıdır ki Âzak’a, Kazak’a, Mikril’e, Abaza’ya, Çerkezistan’a ve Kırım’a gidip ticaret edip çuka ferace, kontuş, dolama ve yelek giyerler, zengin bezirgânlardır.
Dördüncüsü türlü türlü san’at sahipleridir. Hepsi çuka ferace ve boğası hil’at giyip işlerini yapıp kâr ederler.
Beşinci bölüğü gemicilerdir ki Karadeniz içinde gemicilik edip kâr ederler. Bunların elbiseleri kendilerine mahsus demir kopran, şalvar, çuka dolama ve başlarına astar sarık sararak deniz yüzünde gaza edip savaşarak ticâret edip kâr ederler.
Altıncı bölüğü bağcılar ve bahçıvanlardır. Zira bu şehrin Boztepe dağları bağlardır ki “Sicil’lerde yazılı olduğu üzere tamamı otuz bin bağ ve bahçedir. Birer bağcıdan 31.000 adam sayılmıştır. Ama bazı bahçede iki üç işçi ve hizmetçi vardır.
Yedinci fırkası nice bin adam balık avcılarıdır. Zira bu kavim balığı gayet pek severler. Nice bin çeşit iş ve meslek sahibi insanları vardır, ama yazılması mümkün değildir.
Trabzon’un meşhur san’atlarının özellikleri
Evvelâ yedi iklimde kuyumcuları gibi yetkin usta kuyumcular bir diyarda yoktur. Hatta Sultan I. Selim bu şehirde doğduğundan çocukluğunda kakmacılık ilmini öğrenip babası Bayezid Han ismine Trabzon Darbhanesi için sikke kazırdı. Sanki sikkeyi mermerde kazırdı. Bu hakir mümessek Trabzon akçesini görmüşüz.
Süleyman Han da bu Trabzon’da doğmuştur. Beşiktaş’da Yahya Efendi ile süt kardeş olup onunla Kostanta adındaki bir zimmînin öğrencisi olup Süleyman Han usta kuyumcu olmuştur. O zamandan bu âna dek kuyumcuları meşhur oldular. Bir tür at rişmesi (gem) işlenir ki o diyara mahsustur.
Buhurdan, gülâbdan, kılıç, gaddâre (büyük bıçak) ve aşçı bıçakları işlerler ki insanı büyüler. Gurguroğlu bıçağı bir çeşit bıçaktır ki onu kullanan elbette düşmandan kinini alır, her tarafta meşhur olmuş bir tür çok keskin bıçakdır.
Ve bir çeşit Trabzon baltası var, yeni icat edilmiş bir çeşit kakmalı balta işlenir ki diğer diyarlarda benzeyeni bile yoktur.
Sedefkârî çekmeceleri ve sandukası, sedefkârî rıh hokkası, devatı ve iskemlesi bir diyarda yoktur, ancak benzeri Hindistan ülkesinin sedefkârîsi ola.
Trabzon’un yiyeceklerinin ve içeceklerinin beğenilenlerini bildirir
Evvelâ içeceklerinde hayat suyundan haber verir tatlı sudur. Boztepe bağlarının turna kam üzüm şırası gayet hoş şıralı, pahası yüksek metadır ki içene asla sarhoşluk vermez. Şer’i müsellesi, karanfiliyyesi ve misketi gayet lezzetli şerbetlerdir.
