Kapısı ve güzel bir minaresi vardır. Dış avlusunun dört tarafında medrese odalan var. Bu aydınlık yapı cami baştan başa ile örtülüdür.
Bu cami ile kulede olan Yeni Cami’den başka camiler sur dışındadır ki Trabzon’un batı tarafıdır. Orada olan yerleşim yerinde dört cami vardır. Doğu tarafında olan yerleşim yerinde iki cami vardır. Ve batı tarafındaki yerleşim yerinde dört cami vardır. Ama Orta Kule Camii gayet bakımlı ve süslü bir minareli şirin camidir. yapısıdır.
Batı tarafındaki tarafındaki yerleşim yerinde Hatuniye Camii: Sultan I. Selim Han, bu Trabzon’da doğduğundan dolayı saygıdeğer annesi yaptırmıştır. Aydınlık bir camidir. Tamamen ile örtülü bir minareli nurlu camidir. Gayet sağlam evkâfı vardır. Hatta Polata Pazarı adıyla bilinen kasaba bu Hatuniye vakfına aittir ve nice mamur köyleri de vardır. Tek parça olan kubbesi içinde her gece süslenmiş kandiller yanar ve bütün kalabalık cemaat ibadet ederler.
Bir kat san’atlı minaresi uzun servi ağacı gibi göklere baş uzatmıştır.
Bu camiin duvarlarının taşlarının bir sırası cilalı taşlardır, bir sırası beyaz, ve bir sırası da parlatılmış tarlar ile yapılmıştır. Camiin tarihi budur:
Ez be-hâhî beytul-ibâd âmed 1 Sene 920 [1514].
Camiin tamamlanmasına tarih “fetemmet” lafzı uygun düşmüştür. Sene 920 [1514].
Süleyman Bey Camii: Hatuniye Camii’nin batısmdadır. Bu iki camiin arası bir mildir. Süleyman Bey Camii Kavak Mey- dam’nda yapılmış bol cemaatli bir camidir. Bir minareli örtülüdür local guide istanbul.
Ayasofya Camii
Ayasofya Camii: Süleyman Bey Camii’nin batı tarafındadır ve deniz kenarında yapılmıştır. Küffâr zamanında inşa olunmuştur. Daha sonra vilâyetin Kürt Ali Bey adında bir valisi padişaha arz edince padişah emriyle Hıristiyanların elinden almıştır. Buraya güzel bir mahfil ve bir minber ilave edilerek 982 [1574] tarihinde kalabalık cemaate sahip cennet bahçesi gibi gönül açan bir cami olmuştur. Kıble kapısından mihraba doğru uzunlamasına vaki olmuştur.
Cami içinde çeşit çeşit somaki mermer, zenburî ve ham mermer uzun sütunlar var ki övülmesinde diller yetersiz kalır. Yüksek ve düzgün bir minaresi ve kapısı var. Mihrabı ve minberi eski tarz sade güzelidir. Etrafında İrem bağı gibi zeytin bağları ve bahçeleri vardır.
Erdoğdu Bey Camii: Bu cami Hatuniye Camii’nin güney ta-rafında bulunmaktadır. Bu iki camiin arası yarım mildir ve bu cami Tekfur Sarayı mahallesindedir. Eski zamanlarda mescit olarak yapılmış, daha sonra Turgud Bey padişah emriyle cami etmiş. Cami olmasının tarihi budur sene 985 [1577]. Kapısı ve düzgün bir minaresi var, gayet sanatlıdır.
Yeni Cami: Eski zamanlarda kilise imiş. Daha sonra “Müslüman mahallesi içinde küffar kilisesi yasaktır” diye padişah emriyle küffarm elinden alıp cami yapılmıştır. Zemini yüksek bir yerde bulunduğundan havadar nur dolu bir camidir.
İskender Paşa Camii: Kâfir Meydanı adıyla meşhur büyük bir meydanın doğu tarafında tek parça kubbesi laciverd renkli kurşun ile örtülüdür. kapısı ve içeriden yapılmış düzgün bir minaresi vardır.
Bu şehir içinde bilip ibadet ettiğimiz cami ve eski mabedler bu yazılan selâtin ve vezirlerin camileridir.
Trabzon mescitlerinin anlatılması:
İlim öğretilen medreselerin anlatılması: Tamamı adet medreselerdir Gmâyî Efendi oğlu Ali Canı.
Evvelâ Orta Hisar Camii avlusunun içinde yine camie bitişik Fâtih Mehmed Han Medresesi çok miktarda odaları olan san’at ve süslü güzel bir medresedir, ilim öğrenmek isteyen talebeler ile doludur. Mollalık payesiyle saçaklı ders hocaları var. Ariflerin toplantı yeri, şair ve zariflerin mekanı güzel bir medresedir ki adı geçen padişahın eserlerinden mirasından kalanlarmdandır.
Hatuniye Medresesi: Camii avlusunun dört tarafında yüksekçe odalar ile donanmış ilim yurdu bir medresedir ki ders hocası ve öğrencilerine her ay vakıf tarafından maaşları, et ve mum paraları ulaştırılır.
İskender Paşa Medresesi: Camiinin avlusunun kuzey tarafında çeşitli odalar ile donanmış mamur bir medresesi vardır. Öğrencileri ve hocalarının maaşları belirlenmiştir. Bu da büyük vakıftır.
Trabzon dârülkurrâlarımn özellikleri
Tamamı adet dârülkurrâdır. Evvelâ Orta Hisar Kurrası: Fâtih’in eski camiindedir. Hafz kıraati ve İbn Kesir kıraati okunur.
Hatuniye Kurrası: Hafz kıraati, Seb’a kıraati, kitûb-ı Cezerî ve kitâb-ı Şâtıbiyye okunur. Tecvid okutulan dârülkurrâ ve Kur’ân hafızlarının yurdudur.
İskender Paşa Dârülkurrâsı: Nâmî Efendi adında aşere ve takrib sâhibi ümmetin sâlihlerinden bir şeyhü’l-kurrası vardır.
Ebced okuyan küçük çocukların öğrenim yerlerinin (mekteplerin) özellikleri
Tamamı adet mekteptir. Evvelâ Orta Hisar’da Fâtih Gazi Mektebi ve Yeni Cami Mektebi; Şeyh Ricali hazretleri çocuk eğiticisi ve feyz sahibi nurlu bir azizdir ki bu zâttan bir kere “Bismillah” diye başlayan temiz masum çocukların elbette feyz sahibi olup âlim ve fazıl olması kesindir.
Mükellef Hatuniye Mektebi: Camiin batı tarafında kârgir yapı ve güzel kubbeli fakir ve zengin bütün insanların küçük çocuklarına Kur’an öğreten bir mektep olarak yapılmıştır ki bütün yetimlere vakıf tarafından günde iki kere yemekleri, bayramlarda elbiseleri, külahları, donları, gömlekleri, çanta ve hediyeleri devamlı verilir. Bu öğretim yerinin tamamlanmasına tarihtir; “fetemmet” 920 [1514] ibaresi kapısı üzerine yazılmıştır.
